Muzeum Wyspa Skarbów

Izba Pamięci powstała w 1974 roku i została poświęcona wybitnemu pisarzowi, geografowi i podróżnikowi – Wincentemu Polowi.  Jej zadaniem stało się przybliżenie społeczeństwu zarówno twórczości Pola, jak i dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Wyspy Sobieszewskiej oraz Żuław Wiślanych.

Początkowo Izba Pamięci mieściła się w jednej z klas Szkoły Podstawowej nr 87 przy ul. Tęczowej. Dopiero w 1977 roku, dzięki staraniom Komitetu Osiedlowego w Sobieszewie, otrzymała salę ekspozycyjną w budynku przy ul. Turystycznej 3, gdzie obecnie mieści się siedziba „Wyspy Skarbów” Gdańskiego Archipelagu Kultury.

Utworzenie Izby Pamięci na obszarze Wyspy Sobieszewskiej przy samym ujściu Wisły nie jest przypadkowe. Wiąże się bowiem z obecnością Wincentego Pola na tych terenach na przestrzeni lat 30. i 40. XIX wieku. Pisarz dzięki tej wyprawie opisał piękno krajobrazu Żuław Wiślanych, stworzył mapy hydrograficzne i wymyślił nazwę geograficzną Śmiała Wisła dla nowoutworzonego w 1840 roku ujścia Wisły w Górkach.

Od początku swego istnienia Izba Pamięci była zarządzana społecznie. Jej początki były skromne: kilka pamiątek umieszczonych w pięciu gablotach. Dopiero wytrwała praca społecznych opiekunów: Ryszarda Sykisza i Jana Sidorczaka oraz życzliwość darczyńców przyczyniła się do powiększenia i urozmaicenia ekspozycji. Izba Pamięci gromadziła eksponaty związane z życiem i twórczością Wincentego Pola. Ponadto zbierała obiekty związane z żeglugą morską oraz codziennym życiem mieszkańców Wyspy Sobieszewskiej i Żuław Wiślanych.

Cała ekspozycja została podzielona na kilka części tematycznych takich jak: przedmioty codziennego użytku, czy eksponaty marynistyczne. Wśród nich osobne miejsce zajmuje unikatowy księgozbiór dziewiętnastowiecznych wydań dzieł Wincentego Pola. To efekt owocnej współpracy zarówno z siedzibą Muzeum Lubelskiego oraz z prawnukiem poety – Adamem Polem, który przekazał największą liczbę egzemplarzy jego dzieł.

W 2006 roku na prośbę Rady Opiekuńczej opiekę nad zbiorami objęła „Wyspa Skarbów” Gdańskiego Archipelagu Kultury.

W 2012 r. dotychczasowa nazwa została zastąpiona na Centrum Wystawiennicze Wyspy Sobieszewskiej i Ujścia Wisły im. Wincentego Pola GAK.

Społeczni opiekunowie Izby Pamięci Wincentego Pola:

Lata 1974 – 2006

• † Ryszard Sykisz
• Jan Sidorczak
• Rada Osiedla Sobieszewo

Od 2006 – Wyspa Skarbów GAK

• 2006 – 2007 Monika Roguszczak
• 2007 – obecnie Paweł Jarczewski

AKTUALNE LEKCJE MUZEALNE

Celem zajęć jest poznanie i odkrycie fascynującej historii Wyspy Sobieszewskiej oraz Żuław Wiślanych.

Warsztaty trwające do ok. 90 min. dostosowane są do możliwości uczniów, ich wieku i programu nauczania. Wykorzystywane metody skłaniają do aktywnego udziału zarówno uczniów jak i ich opiekunów.

Grupy zorganizowane, chcące zwiedzić ekspozycję oraz obejrzeć prezentację multimedialną, prosimy o wcześniejszą rezerwację telefonicznie bądź pocztą elektroniczną.

Rezerwacji warsztatów muzealnych dla grup zorganizowanych można dokonać:

wyspaskarbow@gak.gda.pl
58 323 91 15

„Mój Morski Atlas – zostań kartografem”

Warsztaty rozbudzające ciekawość poprzez aktywne poszukiwania i przeszukiwania archiwalnych map kartograficznych. Dedykujemy je wszystkim tym, którzy chcą poznać zawartość starych atlasów, a zarazem chcących sprawdzić się w roli nowożytnego kartografa. Z pomocą instruktora nowe zastępy „kartografów” stworzą własne, unikalne atlasy, które nawiązywać będą do okolicy w której mieszkają, bliskości morza. Wyspa Sobieszewska stanie się im jeszcze bliższa poprzez naukę, zabawę. Wykonane na warsztatach Atlasy staną się doskonałym przewodnikiem podczas samodzielnych wypraw po najbliższej okolicy.

„Wyspa konstruktorów – Łączymy Brzegi”.

Żuławy Wiślane to nie tylko kraina śluz i wiatraków. To także oryginalne mosty zwodzone, które na trwałe wpisały się w żuławski krajobraz. Poprze warsztaty chcemy, by ich uczestnicy zamienili się w prawdziwych inżynierów. „Konstruktorzy” z pomocą instruktorów stworzą własne, unikalne konstrukcje żuławskich przepraw i nie tylko. Mamy nadzieję, że w ten sposób powstaną prawdziwe „perły” konstruktorskie, które będą nawiązywały zarówno do przeszłości i tradycji jak i przyszłości i nowoczesności.

„Wyspa konstruktorów – Łączymy Brzegi”

Czym są śmigi? Gdzie stawiano chatkę na kurzej nóżce? Co znaczą nazwy: koźlak, paltrak? Dlaczego w okresie mokrego lata wiatraki pełniły funkcję odwadniającą? Odpowiedź na te pytania można uzyskać  podczas warsztatów poświęconych żuławskim wiatrakom, które niegdyś bardzo popularne, bezpowrotnie zniknęły z krajobrazu delty Wisły… Zajęcia staną się okazją poznania historycznej funkcji i zastosowań tych konstrukcji. Ich uczestnicy za pomocą ekologicznych materiałów stworzą własne „wiatracze” prace konstruktorskie, które po zakończeniu zajęć zabiorą do domu. W ten sposób będą stanowiły niezapomnianą pamiątkę jednocześnie przypominając o przynależności regionalnej.

KIM JEST WINCENTY POL?

Wincenty Pol (1807 – 1872) to postać niezwykle ciekawa: europejskiej klasy geograf, krajoznawca, etnograf, a przede wszystkim wybitny poeta.

Był członkiem wielu towarzystw naukowych: Polskiej Akademii Umiejętności, Towarzystwa Niemieckiego w Królewcu, Towarzystwa Niemieckiego w Lipsku, Towarzystwa Nauk Przyrodniczych w Pradze.

W 1807 roku urodził się w rodzinie o korzeniach niemiecko-francuskich, choć jego serce należało do Polski. Młodość Pola związana była z działaniami patriotycznymi. Spędził ją na walce z zaborcą, w powstaniu listopadowym i konspiracji u boku znanego romantyka, Seweryna Goszczyńskiego. Za swoje zasługi dla kraju został odznaczony orderem Virtuti Militari.

Pol był wszechstronnie wykształcony – pobierał nauki w Tarnopolu i Lwowie. Już w wieku 23 lat wykładał nawet literaturę niemiecką na Uniwersytecie Wileńskim.

Stopniowa utrata wzroku nie powstrzymała go od prowadzenia aktywnego życia naukowego. W wieku 42 lat został mianowany kierownikiem katedry geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim (1849).

Gdy w 1868 roku stracił wzrok zupełnie, nie ograniczało to jego aktywności życiowej i społecznej. Nadal wygłaszał publiczne odczyty, uczestniczył w życiu literackim i towarzyskim.

Wincenty Pol zmarł w roku 1872, nie doczekawszy się ziszczenia marzeń o wolnej Polsce. W dowód wdzięczności za zasługi na polu literackim i naukowym, został pochowany na Skałce w Krakowie wśród innych wybitnych polskich osobistości.

CO WSPÓLNEGO MA POL ZE ŚMIAŁĄ WISŁĄ?

Wincenty Pol jest osobą, która nadała nazwę nowo powstałemu ujściu Wisły do morza 31.01/1.02.1840  – Śmiała Wisła

Był pierwszym Polakiem, który stworzył dokładny opis hydrograficzny terenów Żuław Wiślanych, na których przebywał dwukrotnie. Po raz pierwszy Wincenty Pol znajdował się w okolicy Wyspy Sobieszewskiej jako żołnierz internowany po powstaniu listopadowym w 1831/32 roku. Po raz kolejny w 1842 roku, gdy pisał Na groblach i udawał się w podróż do Saksonii.

CO NAPISAŁ WINCENTY POL?

Pierwsze próby literackie Wincenty Pol podjął w 1832 roku w Dreźnie, gdzie poznał Adama Mickiewicza, który pozytywnie wyraził się o jego poezji: Czytałem coś napisał; daję Ci patent na pisanie piosenek… Zejdę do chaty i małego dworku i mów tym językiem, jaki zacząłeś¹.

Biorąc do serca rady wieszcza narodowego, stworzył Pieśń o ziemi naszej (1835, wyd. całości 1843) i Pieśni Janusza (1835). Później Historię szewca Kilińskiego (1843), Gawędę dorsza… (1845), Wita Stwosza (1857), trylogię Pamiętniki J. P. Benedykta Winnickiego (1853–55), Pacholę hetmańskie (1862), Stryjanka (1861), Legenda o św. Janie Kantym (1868), Pan starosta Kiślacki (1873).

W oparciu o prace światowej sławy naukowców (Alexandra von Humboldta i Carla Rittera) powstały dzieła takie, jak: Pięć części świata w zarysie, Oceanografia, Geografia starożytnego świata, Geografia fizyczna, Geografia handlowa, Geografia Ziemi Świętej (1863), Rzut oka na północne stoki Karpat i przyległe im krainy (1851), Północny wschód Europy pod względem natury (1875) i Hydrografia (1875).

Nie tylko jego zainteresowania geograficzne, lecz także etnograficzno-folklorystyczne stały się inspiracją do tworzenia poetyckich cyklów opisów ziem polskich oraz dzieł takich, jak poemat Mohort. Rycerz Kresowy (1851) i Rok myśliwca (1870).

CZYM PASJONOWAŁ SIĘ WINCENTY POL?

Już w latach studenckich Pol stał się namiętnym podróżnikiem – początkowo wędrował po terenach Podola, Wołynia i Ukrainy, później po Europie Zachodniej, jednak najwięcej uczuć żywił do ziem południowej Polski.

To tutaj, w Gołogórach, podczas gwałtownej burzy odkrył swoją pasję geograficzną, która zajmowała go do końca życia.

CO ZAWDZIĘCZAMY WINCENTEMU POLOWI?

Głęboka miłość do ziemi i ludu uczyniła Pola naukowcem z powołania. Mimo braku wykształcenia kierunkowego udało mu się stworzyć podwaliny nowoczesnej geografii i współczesnej polskiej nauki.

Jego katedra geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim była pierwszym tego typu instytutem badawczym w Polsce, a drugim na świecie (po ritterowskim w Berlinie)!

Pol stał się mentorem wielu przyszłych geografów, etnografów i pedagogów (Gloger, Mosbach). Za pomocą „ekskursji” (wycieczek krajoznawczych), rozpalił w nich miłość do ziemi ojczystej i zainicjował dalsze rozprawy na temat niezbadanych wcześniej terenów Polski. Sam zajął się między innymi terenem Kaszub.

Chęć zbudowania polskiej nauki była dla niego wyrazem głębokiego patriotyzmu. W czasach zaborów podjął polemikę z poglądami naukowców niemieckich i rosyjskich. Wychodził otwarcie z koncepcją Polski jako kraju niezależnego (także na polu naukowym), który może istnieć jako samodzielna jednostka polityczna: źle dziś w świecie całemu krajowi, ażeby miał być bez naukowego znaczenia².

Niewiele osób jest świadomych, że wiele powszechnie znanych terminów, w tym: Żuławy, Pomorze, turnie oraz nizina, wprowadził do języka naukowego właśnie Wincenty Pol.

GDZIE MOŻNA ZNALEŹĆ ŚLADY WINCENTEGO POLA?

Dowodem pamięci i wdzięczności dla działalności Wincentego Pola są takie miejsca, jak: Centrum Wystawiennicze Wyspy Sobieszewskiej i Ujścia Wisły im. Wincentego Pola w Gdańsku-Sobieszewie, Muzeum Biograficzne Wincentego Pola w Lublinie oraz drewniany krzyż znajdujący się w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach. Dowodem pamięci i wdzięczności dla działalności Wincentego Pola jest przede wszystkim Dworek Wincentego Pola – oddział Muzeum Literackiego w Lublinie https://www.muzeumlubelskie.pl/Dworek_Wincentego_Pola-1-251-38.html